БАЛАГА СЫРТ ЭМЕС, ЖАКЫН БОЛУҢУЗ...

2025-жылдын февраль айында эле өлкөдө 6 өспүрүм өз жанын кыйганы тууралуу маалымат коомчулукту кескин чочулатты. Адистер бул көйгөйдүн жаралышында социалдык медианын да жоопкерчилиги бар экенин эскертип жатышат. Ата-энелер билип алсын, аталган көйгөйгө бут тосуу болсун деп психолог Нурзада Маямировадан маалымат алдык. 

Суицидди деталдуу сүрөттөөгө болбойт

Азыркы учурда интернетте социалдык тармактар өнүгүүдө. 1970-жылдары Дэвид Филиппс аттуу америкалык психолог 7 жыл коротуп, өз өмүрүнө кол салган
12 585 өспүрүмдүн өлүмүнүн себептерин изилдеген. Жыйынтыгында алардын көбү суицид абдан деталдуу түрдө, үтүр-чекитине чейин сүрөттөлгөн жаңылыктарды окугандан кийин барышканы аныкталган. Ошондой жаңылыктардан кийинки 7 күндүн ичинде суицид көп каттала турганы белгилүү болгон. Ушундан улам коомчулукка маалымат таратууда маалымат булактары суицидди үстүртөн, жалпылап гана баяндашы керек дешет психологдор. 

Алгачкы соккулар жана сыноолор...

Окумуштуулар кээде кино, ырлардын таасири да жан дүйнөсү кыйналып жүргөндөрдүн өмүрүнө кол салышына түрткү болуп каларын баса белгилешет. Мисалы, сүйгөнүнө жетпей калуу, узакка созулган оору, зөөкүр же өгөй атанын кордугу, рэкетчиликтен жабыр тартуу, буллинг, үйдөгү тыюулар жана катаал тартип, карыз жана башкалардан жабыркагандар. Айрыкча, өспүрүмдөрдө көп кездешет. Анткени алардын аң-сезими алсыз, дүйнө, жашоо, адам табияты боюнча түшүнүктөрү калыптанып бүтө элек болот. Эмоцияларын башкара алышпайт жана чөйрөнүн таасирине бат берилип кетишет. Дал ошол куракта алгачкы сүйүү, алгачкы көрө албастыкка туш болуу, туруксуз достук, сатып кетүү сыяктуу маселелерге кабылышат. Жашоодогу тажрыйбасы аздыгынан кыйынчылыкты курч, оор кабыл алып, туңгуюкка кабылганда башка жол жоктой, жашоо бүткөн сымал кабылдашат. Дагы бир айта кетүүчү нерсе – ынтымактуу үй-бүлөдө чоңойгон бала өз ата-энесин кумир тутат. Уруш-талаш көп, баланын ою менен эсептешпеген үй-бүлөдө чоңойгон бала башка бирөөлөрдү кумир тутуп (мисалы, кинодогу актёр же актрисаны), ошолордун жашоосу менен жашап калышы мүмкүн. 

Жакындардын колдоосу маанилүү             

Жан дүйнөсү кыйналгандар, жашоодо өз ордун таба албагандар, өзүн төмөн баалагандар же өзүн кабыл алгысы келбегендер, өзүнө ишенбегендер жана айкын максаты жоктор, жакындарынан колдоо таппай көйгөйү менен өзү жалгыз күрөшүп терең депрессияга кабылгандар, коомго аралаша албаган түнт адамдар, психологиялык оорусу барлар сөз болуп жаткан жаман көрүнүшкө жакыныраак болушат. 

Эмне кылуу керек?

• Балабы, чоң кишиби, мүнөзү же кыялы  өзгөрүп (чүнчүп, агрессиялуу же коркок болуп) кетсе жакындары андагы өзгөрүүнүн себептерин аныктап, ага кыйынчылыкты жеңүүгө жардам бериши зарыл. Эгер себептерин аныктай албаса психологго алып баруу кажет. Бул жашоо адамга берилген сыноо, аны менен күрөшүп, жеңип жашоо керектигин, бардык көйгөйдүн чечилүү жолу болорун түшүндүрүү шарт.  

• Ата-эне менен баланын ортосунда түшүнбөстүктүн дубалы болсо, анда ортодо сүйүү жана мээрим болбойт. Демек, бала ата-энесинен колдоо күтпөйт. Кыйынчылыкта өзү менен өзү калып, аягы кайгылуу бүтүшү ыктымал. Андыктан ата-эне баласы менен кичинесинен сырдашып, аны ой-пикирин ачык айта ала тургандай туура тарбиялашы зарыл. Бала кандай кыйынчылыкка кабылса да ата-энеси колдоого даяр экенин ар дайым билип турушу кажет.

• Адам үй-бүлөлүк кризистен же уруш-талаштан чыгуу жолдору жазылган психологиялык китептерди окушу керек. Керек учурда өзүнө же балдарына кеңеш бере алгыдай болгону жакшы. Баланын жүрүм-туруму адаттагыдан тыш боло баштаганын ата-эне анын белгилерине карап билгидей болушу шарт. Суицид фактылары көп каттала баштаган учурларда ата-эне балдарына оор кыйынчылыктарды жеңип чыккан күчтүү, ийгиликтүү адамдардын окуяларын көбүрөөк айтып, аларды үлгү катары көрсөткөнү туура.

• Кайсы бир себептен улам өзүн таштап, жашоого умтулбай калган жакынына бир туугандары жардам берип, кыска пландарды койдуртуп, ага умтулууга түрткү берүүгө тийиш. 

• Социалдык медиалар суицид окуясына сенсациялуу тон бербегени жакшы, жогоруда айтылгандай, адамдын өз жанын кантип кыйганы кеңири сүрөттөлбөшү керек.