ЖЫПАР ЖЫТТУУ ЛАВР

Лавр жалбырагы кожойкелер жана ашпозчулар арасында абдан популярдуу. Анын жыты жана керемет даамы бизге бала чактан тааныш. Келгиле анда, ушул жагымдуу жалбырактын миң түрлүү сырларын чогуу ачалы.

КЫЗЫКТУУ

• “Лауреат” (“laureatus”) – латын сөзү, бизче “лавр менен сыйланган” дегенди билдирет. “Бакалавр”(“baccalaureus”) да латын сөзү, бизче “лаврдын мөмөлөрү” дегенди түшүндүрөт. Жогорку билим берүү базасында 4 жылдык окууну бүтүргөндөргө берилчү алгачкы илимий даража. Бул лавр 4 жылда гана мөмө берерине салыштырмалуу айтылып калган.
• Канар аралдарында лавр токойлору бар.

КУДАЙДЫН СҮЙГӨН КЫЗЫ ДАРАККА АЙЛАНЫП КАЛГАН
Лавр– байыркы гректердин “дафне” – “лавр” деген сөзүнөн келип чыккан. Аталган элдин уламышында искусствонун, поэзиянын, Күндүн Кудайы болгон Аполлон дарыя Кудайы Пенеянын кызы Дафнаны сүйүп калат. Дафна Аполлонго кез келгенде андан коркуп кетип качып жөнөйт. Аполлон аны кубалап баратканда Дафна атасынан “итиркейимди келтирүүчү сүйүүдөн мени куткарып кал” деп суранат. Ошол замат кыз даракка айланып калат. Ошондон кийин лавр Аполлондун символуна айланат. Ал өзүнүн урматына өткөрүлгөн оюндардын жеңүүчүлөрүнүн башына лавр бутакчаларынан жасалган гүлчамбарды кийгизип баштайт. Ошондон бери лавр гүлчамбары даңктын, жеңиштин символу катары каралып келет.

ТҮБӨЛҮК ЖАШЫЛ ӨСҮМДҮК
Лавр – түбөлүк жашыл өсүмдүк. 100 жылга дейре жашайт. Дарак (бийиктиги 10-18 метр) жана бадал түрүндө өсө турган түрлөрү бар. Мекени Жер Ортолук деңизинин жээктери. Учурда Түркия, Греция, Италия, Франция, Испания (Канар аралдарында да), Албания, Крым, Кавказ, Гватемалада (Борбордук Америка) өстүрүлөт.
Лавр 3кө бөлүнөт: Азор лавры, асыл лавр, коричник (Суматра лавры деп да аталат) лавры.
Лаврдын үйдө өстүрүлүүчү түрү да кездешет.
Тамыры, уругу, кесилген калемчеси аркылуу көбөйөт.

ЖЫЙНОО МЕЗГИЛИ
Жалбырактары ноябрдан февралга чейин жыйналат. Эфир майын алуу үчүн жаңы үзүлгөн жалбырактары колдонулат. Татымал үчүн лаврдын бутактары жалбырактары менен кесилип алынып, көлөкөдө 7-10 күн кургатылат. Анан жалбырактары үзүлүп, сорттолот.

КОСМЕТИКАДА

• Безеткиден арылтуучу лосьон. 200 грамм аракка майдаланып, талкаланган 3 аш кашык лавр жалбырагы салынып, 5-6 күн караңгы жерге коюлат. Муну аптасына 2-3 ирет бетке сүртүү керек. Безетки менен кошо беттеги тактар да кетет.
• Какачтан арылтуучу бальзам. 50 грамм майдаланган лавр жалбырагынын үстүнө 300 грамм өсүмдүк майы (мүмкүн болсо зайтун майы) куюлат. 6-7 күн күн тийген жерге коюп, анан муздаткычта сактоо кажет. Аптасына 1 ирет чачтын түбүнө сүйкөлөт. Какачтар кетип, чачтын абалы жакшырат.

АШКАНАДА
Лавр жалбырагын суюк тамактарга тамак даяр болгонго 5-7 мүнөт калганда гана салынат. Болбосо ачуусу чыгып кетет.
Коюу тамактарга мындан эртерээк салса болот. Кулинарияда лавр жалбырагынын упасы да колдонулат. Лавр антисептикалык
(микробду өлтүрүүчү) касиетке ээ болгондуктан, жашылча-жемишти маринаддоодо, туздоодо колдонулат. Эт азыктарын жана балыкты ыштоодо, консервалоодо пайдаланылат.

ДАРЫЛЫК КАСИЕТИ
Ашканада жана медицинада асыл лаврдын гана жыттуу жалбырактары, мөмөсү жана мөмөсүнөн алынган эфир майы колдонулат. Мөмөсүнүн курамында крахмал, кант да кездешет. Жалбырагында фитонцид (өсүмдүк антибиотиги), уксус кислотасы, чайыр жана азыраак эфир майы бар. Эфир майы – вируска, бактерияга, сезгенүүгө каршы мыкты каражат.

Медицинада колдонулушу

• Майдаланган мөмөсү жана майы кызыл жүгүрүк, невралгия, котур ооруларында колдонулуучу дары майдын курамына кошулат.
• Тынчтандыруучу каражат катары. Жалбырагынын жыпар жыты нерв системин тынчтандырып, депрессиядан, уйкусуздуктан арылууга жардам берип, адамдын иш жөндөмдүүлүгүн арттырат. Бул үчүн, болгону, жалбырагын бөлмөгө коюп коюу же уйкусуздукта жаздыктын алдына 5-6 жалбырагын (жаш балдар үчүн 2-3өө) таштап коюу керек. Ошондой эле эфир майынын 3-4 тамчысын бөлмөгө чачып койсо, бөлмөнүн абасын тазалап, сергитет, адамдын нервин тынчтандырат.
• Заара кубалоочу жана жогорку кан басымды (гипертонияда) түшүрүүчү каражат катары атайын дары чөп топтомунун курамына кошулат.

Элдик медицинада

• Гайморитте. 30 грамм лавр жалбырагы майдаланып, үстүнө 200 грамм өсүмдүк майы куюлат. 5 сутка тыныктырылган соң сүзүлүп
  алынат. Анан мурун таноолоруна 1-2 тамчыдан куюлат. Ушул эле майды жөтөлдө да колдонсо болот. Ал үчүн ысык сууга ушул
  майдан 1-2 тамчы куюп, буусу менен дем алуу кажет.
• Буттун терчилдигинде. Дагарага жылуу суу куюп, ага 20-40 грамм лавр жалбырагын ташт ап, бутту салып отуруу кажет.
• Куяң, артрит, артроздо. 6 аш кашык жалбырак упасына 1 аш кашык кызыл карагайдын упасы (кургатылып, талкаланган ийнеси), 12 аш кашык каймак майы кошулат. Дары май ооруган жерлерге сыйпалат.
• Остеохондроздо. 200 грамм зайтун (оливка) майына 1 аш кашык лавр упасы (майдаланып, талкаланган) кошулуп, 15 күн жылуу жерге сакталат. Анан ооруган жерге сыйпай берсе болот.
• Невроздо, табарсык жана жатын сезгенгенде колдонулуучу жыттуу ванна. 20 грамм жалбыракты 3 литр сууга салып, 10 мүнөт кайнатуу кажет. Анан 20 мүнөт тыныктырып, ваннадагы сууга кошо берсе болот.

Эскертүү! Өнөкөт ич катуу менен жабыркагандарга лавр менен дарыланууга болбойт.
Ооруну күчөтүп жиберет! Ошондой эле бала эмизген энелерге, кош бойлууларга,
жаш балдарга колдонууга болбойт!

Канымжан Усупбекова
kenesh@super.kg