«ЭҢ ТАТААЛЫ – КҮМҮШТӨН ЧЫНЖЫР ЖАСОО»

Кичинекей кезимде коңшу айылда зергер карыя бар экендигин, ага айыл эли байма-бай каттап турарын билчүмүн. Ал карыя күмүш, алтындан түрдүү зер буюмдарды жасачу, кийин каза болуп калды. Ушул өнөргө кызыгып жүргөндүктөн, зер буюмдарын жасаган Орозолиев Зайырбек аттуу зергерди таап, аны менен баарлаштым.

– Зайырбек, качантан бери бул өнөр менен алек болуп келе жатасыз?
– 12 жылдан бери зергерчилик менен алектенем. Атамдын иниси кыйын уста, зергер эле. Ошол агамдан көп нерсени үйрөндүм. Көбүнчө кардарлар кыргыздын оймо-чиймеси түшүрүлгөн буюмдарды жасап берүүнү суранышат. Мындай буюмдарды жасоо алда канча кыйын. Ал эми калып менен жасалчу буюмдар ага караганда бир аз оңоюраак. Калыпты Кытайдан алдыртабыз. Бизге сунушталчу зер буюмдарды көрсөтүүчү атайын китепче (каталог) бар. Ошонун негизинде бизге түшкөн сунуштарды каалаган формада жасап беребиз.

– Металл эритүүнүн жолу тууралуу айтып берсеңиз?
– Күмүштү алгач эритип алуу керек. Андан соң анын өлчөмүн белгилейбиз. Биринчи салмакты ээлеген бөлүгү жасалып, анан кошумча бөлүктөрү жасала баштайт. Алтынды болсо атайын даярдалган суюктукта күйгүзүп алабыз. Ал суюктук бор кислотасы менен бура порошогунун белгиленген өлчөмү менен аралаштырылып, кошулмасы даярдалат. Анан алтынды «бышыруу» убакыты жүрөт. Ошол суюктукка бир канча жолу алтынды малып алып, көөрүк менен ысытып, күйгүзүп, каалаган формага келтиребиз. Күмүштү болсо бура суюктугуна салууга болбойт.

– Кайсы зер буюмду жасоо татаал?
– Кол кармаган, көп убакытта жасалчу буюм – чынжырча. Аны эритип куюп алган соң майда төрт бурчтук кылып бөлүкчөлөргө бөлүп алынат. Андан соң ал бөлүнгөн бөлүкчөлөрдү жалпайтуу керек болот. Атайын зым тарткыч (филлер) менен тартылып, кесилип, анан токулат. Бири-бирине жармаштырып, кураштырууга көп эмгек сарпталат. Алтынды алтын менен, күмүштү күмүш менен ширеткич зат «трикой» деп аталат. Ошол заттан аз өлчөмдө алып, ал жылуулукка эриген кезде металлдарды жармаштырат. Бир чынжырчаны жасоого 1 күн убакыт кетсе, бир билерикти жасоого эң кеминде 2 саат керектелет.

– Шакектердин көзү болот эмеспи, ошону бекитүү жолун айта кетсеңиз?
– Азыр кытайлар бардык жумушту бир канча жеңилдетип коюшпадыбы. Көзчөлөр атайын клей менен жабыштырылат. Ал эми алтынды көбүнчө өзүнөн жасалган тиштери кармап турат.

– Бриллиант көздүү буюм да жасай бересизиби?
– Албетте! Бирок менде бриллиант жок, эгер кардар алып келип «жасап бер» десе, анда жасап бере алам.

– Баарыбыз билебиз, зер буюмдардын пробасы болот. Ал эмнени түшүндүрөт?
– Мисалы, алтындын 583 деген пробасы бар го, ал анын сапатын белгилөөчү номер. Күмүштүн 875 деген саны зер буюмдун 87,5 пайызы күмүштөн дегенди түшүндүрөт. Ал атайын текшерүүдөн кийин гана басылчу белги. Бардык зер буюмга белги басуу мүмкүн эмес. Аны кардарларга түшүндүрүп айтабыз.

– Зергерлик менен үй-бүлөнү багууга болобу?
– Адамдардын ыраазычылыгы өзү демге-дем, күчкө-күч кошот. Кардардын көңүлүндөгүдөй буюмду жасап берсем, ал кардар ыраазы болуп кетсе болду мен үчүн. Ошого жараша акысы деле жаман эмес.

– Балдарыңыз да сиздей өнөр адамы болсо дейсизби?
– Эгер колунан келсе зергер болсун, каршы эмесмин. Азыр уулум кичине, анан кыздарым бар. Бир туугандарым менден өнөр үйрөнүп, жардам берип жүрүшөт. Зергерчиликте күмүш жасоо оор деп эсептелет. Эгер шакирт болчу адам күмүштөн зер буюмдарды жасап үйрөнө алса, анда ал эмгек жолунда кыйналбайт. Зергерчилик – жөн гана жан багуу эмес, ал өзүнчө бир искусство!