Балтабай Абдылдаев, сүрөтчү: «ӨМҮРҮМ ӨТКҮЧӨ АЙТМАТОВДУ ТАРТЫП ӨТӨМ»

Бүгүнкү биздин каарманыбыз Балтабай Абдылдаев өнөрү менен элге таанылган. Атактуу сүрөтчү жана айкелчи сүрөт дүйнөсүнүн сыйкыр күчүнө арбалып калышынын себептерин жана жеке жашоосун төмөндөгүчө баяндайт.

КААРМАН ТУУРАЛУУ
Туулган жылы – 1962-жыл, 25-март
Туулган жери – Талас облусундагы Кара-Буура районунун Бакайыр айылы
Билими – Чуйков атындагы жогорку окуу жайынын скульптор бөлүмүн аяктаган
Эмгек жолу – 1987-1989-жылдары Бакыян орто мектебинде мугалим, кийин райондук театрда сүрөтчү болсо, учурда борбордогу Тарых музейинде сүрөтчү
Сүрөттөрү – 300дөн ашык. Айкелдери Токмок, Кант шаарынын борборунда жана Бишкектин Панфилов сейил багында коюлган
Үй-бүлөсү – 5 уул, 2 кыздын атасы

– Саламатсызбы, Балтабай агай? Сиздин көптөгөн эмгектериңизди көрүп, угуп жүрөбүз. Алгач өзүңүз тууралуу азыноолак кеп салсаңыз.
– Жакшы болот. Таластын Кара-Буура районунда төрөлгөм, балалыгым да ошол жакта өттү. Үй-бүлөдө 11 бир туугандын экинчисимин. Бир туугандарымдын баары чыгармачыл адамдар. Бирөө сүрөтчү, экинчиси поэзияга жакын. Бардыгы үйлүү-жайлуу. Өзүм болсо азыр өзүңүздөр көрүп тургандай чакан өнөрканамда сүйүктүү кесипти аркалап келем.

– Сүрөтчүлүк өнөргө болгон шыгыңыз кантип ойгонгон?
– Бул өнөр мага мураска калган. Анткени чоң атам мыкты сүрөтчү болгон. Ал эле эмес, менин тайларымдан да сүрөтчүлөр чыккан. Кичинемден чоң энем Айбегимдин керемет жомоктору менен чоңойдум. Бул дагы таасир берди. Ал киши колунан көөрү төгүлгөн уз, сөзгө чебер адам болчу. Балалыкта чоң энемдин оозунан уккан жомоктор ушул күнгө чейин эсимде.

– Өнөрканаңызга киргенде эле Чыңгыз Айтматовдун сүрөттөрү, айкелдери көзгө урунду. Улуу инсан менен кандайча таанышып калгансыз?
– 1994-жылы эмгектеримди эл назарына коюуну чечтим, анда Курманжан датканын сүрөтү да бар эле. Аны тартууда мен белгилүү максаттарды көздөгөм. Музейде, бир улуу инсандын же болбосо өзүнүн жакындарынын үйүндө илинсе деген жакшы ой менен тарткам. Көргөзмөгө келген германиялык журналист ошол сүрөткө көзү түшүп калды да, алып кетти. Ал кийин Айтматовдун колуна Бельгияда тапшырылыптыр. Ошондон көп өтпөй жазуучу Кыргызстанга келгенинен кабар алдым да, түз эле өзүнө бардым. Көпкө сүйлөшүп отурдук, сүрөткө өзүнүн баасын берди. Кыскасы, ошол Курманжан датканын сүрөтү мени атактуу жазуучу менен тааныштырды.
Айтматовду тартам дегеним менен, жалгыз өзүн кагаз бетине түшүрө албай келем, анткени анын жан дүйнөсүн бүт бойдон сүрөттө чагылдырып берүү өтө кыйын. Ошондуктан жазуучуну алгач Мухтар Шаханов менен, андан соң Мухтар Ауэзов менен бирдикте полотного түшүрдүм.
Чыңгыз аганын көзү тирүү кезде өзү менен сүйлөшүп отуруп, «Айтматовдун талаасы» деген аталыштагы айкел комплексин жасайлы деп бир жакшы ишти максат кылдык эле. Тилекке каршы, улуу инсанды арабыздан шум ажал жулуп кетти.

– Айкелчи катары да тааныйбыз. Айкелдериңиз тууралуу айтып кетсеңиз...
– «Чоң философ, классик сүрөтчү» деген жазуучунун баасына татып, бүгүнкү күндө дагы көптөгөн эмгектерин жаратуу менен алекмин. Айткан сөзүбүзгө далил катары «Кылым кыянаттары» деп аталып, бетондон даярдалган 11 метр узундуктагы айкелиме токтололу. Ал Токмок шаарынан орун алды. Мындагы менин берейин деген идеям 1916-жылдан 2010-жылга чейинки трагедиялар. Тактап айтканда, 16-жылдагы үркүн, Ата Мекендик согуш, Баткен окуясы сыяктуу кандуу окуялар камтылган. Мындай чоң айкелдердин идеясынын бышып жетилүүсү дагы бир топ убакытты талап кылат. Келечекте мындай айкелдердин көбү жасалат, анткени оюмда дагы көп идеялар бар.

Эмгектери менен кыргыздын сүрөт искусствосуна зор салымын кошуп келе жаткан Балтабай Абдылдаев агайыбызга чыгармачылык эргүү каалоо менен коштоштук.

Гүлназ Атантаева
talas@super.kg

 Кыстарылган видео