БАТКЕНДЕГИ ТАБЫШМАКТУУ «ӨЛҮМ КЕНИ»
Баткен районундагы Самаркандек айылында Кан-и-Гут, фарс тилинен которгондо «Өлүм кени» же «Барса келбес» атка конгон кен бар.Үңкүрдүн узундугун эч бир изилдөөчү тактай албай, бирөөсү 30 чакырым десе, дагы бири 300 чакырым деп келишет. Анда жер астында бир нече кызыл түстүү көлдөрдүн бар экендиги жөнүндө айтылып жүрөт. Бул тууралуу билүү үчүн тарых илимдеринин кандидаты Абдинаби Кадыров менен маектештик.
– Абдинаби мырза, Кан-и-Гут үңкүрү тууралуу айтып берсеңиз...
– Айтылуу дарыгер Абу Али ибн Синанын эмгектеринде Борбордук Азиядагы эң сырдуу, легендарлуу Кан-и-Гут үңкүрү чагылдырылган. Адамдар мурдатан эле мындан күмүш, сурьма, цинк, коргошун казып алып турушкан. Канчалаган казына издөөчүлөр бул үңкүргө байлык издеп келишип, түбөлүк ушул жерде калышкан. Айрымдар миңдеген пенделерди зордоп алып келип иштетишкен. Аларды кайра чыгарышпай, өмүрүнүн аягына чейин иштетишкендиктен жана мындан качып чыгууга ачык жол болбогондуктан, ал кен Өлүм кени деп аталган.
– Табышмактуу үңкүрдүн өлбөс жана чечилбес сыры эмнеде деп ойлойсуз?
– Бир жагынан табигый үңкүрдөн мындай баалуу кендин казылышы таң калууну жаратса, экинчи жагынан кол менен жүргүзүлгөн казуу иштери ага шайкеш келип, экөөнү айырмалоо көптөгөн изилдөөчүлөрдүн башын катырган. Жергиликтүү эл үчүн бул кендин сырдуулугу – ага кирген адамдын кайра чыкпагандыгы.
– Эл арасында «үңкүр Кокон хандыгына таандык болгон» деген кептер бар...
– Бул үңкүрдүн мурдагы аталышы Заук-Кур болгон, кийинки Кан-и-Гут деп аталышы Кокон ханы Кудаяр менен байланышкан. 1850-жылы үңкүргө бир канча жумушчу менен кокондук корбашы келип, анын оозундагы түшүнүксүз тилдеги жазууну көргөн. Кийин үңкүрдүн оозу талкаланып, жазуу жок болгон. Бул мезгилдерде Кудаяр хан күнөөлүүлөрдүн жазасын ушул кенде өтүүгө мажбурлаган. Ошондуктан алар өлүмдөн аман калуу үчүн казынадагы укмуштуу байлыктарды легендага айландырып айтып келишкен.
– Учурда кендин ичине кирип чыккан изилдөөчүлөр барбы?
– Түркстан Республикасынын өкмөтү тарабынан экспедиция уюштурулган. Ошондо 20 күндүк ишинин натыйжасында үңкүрдүн башкы кирүү жолунун жана негизги аянттарынын жайгашуу планы тартылган.
Үңкүрдөгү биринчи чуңкурдун тереңдиги 43 метр, узундугу 49 метр экендиги аныкталган. Андан да таң калтырганы, экинчи чуңкурдун чыгыш жагындагы жол өтө татаал, көп фигуралуу коридорлор үңкүрлөр аркылуу жүрүп отуруп, негизги үңкүрдөн түштүк-батышка карай 600 метрден кийин сыртка алып чыгары аныкталган. Башкача айтканда, үңкүрдүн сыртка чыгуу жолу ачылган. Инженер Белов тарабынан түшүрүлгөн бул план үңкүрдүн жер астындагы системдик жайгашуусун так чагылдырган жалгыз план болуп саналат.
Кан-и-Гут өзгөчө табигый-тарыхый феномен экенине мен ал жерге барып күбө болдум. Бул объектти комплекстүү изилдөө, кенди жандандыруу боюнча мамлекеттик деңгээлде маселе көтөрүү жана аталган табигый-тарыхый комплексти эл аралык туризмдин базасына айландыруу керек. Жергиликтүү элдин айтымы боюнча, бул жерге 2009-жылдан бери туристтердин агымы токтогон. Учурда үңкүр мамлекет тарабынан эч кандай кароого алынган эмес.
Бегайым Тажибай кызы
batken@super.kg
"Супер-Инфо" гезитинин материалдары жеке колдонууда гана уруксат.
Жалпыга таратуу "Супер-Инфо" гезитинин редакциясынын жазуу түрүндөгү уруксаты менен гана болушу мүмкүн.
Комментарийлер (33)
ошол ункурдо алтындар бар дешип айтчу бирок еч ким таба елек екен
араванда да бар бир ункур чил устун деген,ээми кирели деп балдар мн чогулуп чыксак ункурдун оозунда эки жылан жатыптыр,,,анан секин артка кайттык:-)
Биздин айылдын жанында да бир үңкүр бар Зындан деген, СССР учурунда геологтор изилдешкен, бирок, толук эмес. Ичинде бир кыйла жеринен ары жагында күкүрт дагы, фонарик дагы күйбөйт экен. Аба жетпей калат окшойт менимче. Азыркы кезде ичине суу толуп калган, кирүүгө мүмкүн эмес.
Мындай кызыктуу,табышмактуу жерлер биздин баалуу мекенибизде канчоо...Коментарийлерден эле санасам 4-5 экен,али айтыла,корсотуло элеги канчоо...Бар бол табышмактуу,ары сыйкырдуу,алтындан кымбат,жанымдын шериги менин МЕКЕНИМ!Сагындым сени...
Бизде ушундай кендерге ушул бакка чейин кол тийген эмес, ошон учун Россия АКШ биздин мамлекетке кызыгып жатышпайбы, аларда уже природный запастары тугонуп баратат да .... Ушуну биздин чон билип турушса да, кок кагаздарды коргондо коздору ойноп жатпайбы....
ким Кара-Шородогу Жаныбектин ункуруно чыгып коргон?
ошол ункурдо алтын бар экен дегенде биздин чондор казышмак да:)
Биздин айылдын четинде жети ункур деген бар.Озгон шаарына жакын турабыз.Кирсен шаар тараптан чыгасын деп айтып калышат.Бирок оозу кичирейип кирууго мумкун болбой калган,кирсен да аба жетпей кайра кайтууга мажбур болосун.Айтымында шаар менен туташтырган жашыруун жол болгон.
Биздин айылда да бир ункур бар ал ункурдон кирсен ак уйдон чыгасын деген божомолдор айтылууда
Ушундай сырдуу ункур бар экенин билбептирмин
Nookat rayonundagy Abshyr-Ataga barsanar,ukmushtun baary oshol jerde,jardy teship chykkan sharkyratma,tabyshmaktuu unkur,shypaa bulak,jogoruda tusu ozgorup turgan kol i tashtyn ustundo namazda sajdaga oturgan izder bar.
Балалыгымда ушул сыяктуу ыйык жерлерге барчум. Азыр болсо кокром.
Bul menin ayilimda baary chyn unkurdun ary Jagi tadjikstandin kanibadam dégén jerinen chygat déwet bul unkurdun atin kyrgyzchaga ozgortuw kerek êrttele tajikter Bizdin unkur aty ele Aytyp turbaybi dép. Chygywat.bilbegender bilip algyla taryh boyuncha ensiklopediyada Kyrgyzstandagy en Chon unkur atalgan!
Batken, Сыйкыр-Кайып ункуру атап койгула жана коргоого алгыла
Кызытуу ункур экен,бирок,атын башка койсо болмок.
