КАРАГЫЗ

“Азыркы Кыргызстандын символу” деген атка ээ болгон “Карагыз” фильми “Эң мыкты сценарий үчүн”, “Эң мыкты режиссёрлук иш үчүн” сыйлыктары менен кошо “Мосфильм” госконцернинин өзгөчө сыйлыгына да ээ болгон.
«Карагыз” – социалдык чөйрөдө өз ордун таппай калган үйбүлөнүн трагедиясы. Мен булардын мындай болуп калышына өкмөт, чөйрө же турмуш-шарт күнөөлүү деп айта албайм. Адамдар өздөрү-өздөрүнүн жашоосун татаалдантып алышкан” деген оюн билдирет фильмдин режиссёру Геннадий Базаров.

Фильмдин режиссёру – Геннадий Базаров Сценарийин жазган – Жеңишгүл Өзүбекова Башкы ролдордо: Карагыз – Гүлсина Чотонова Мактым – Назира Мамбетова Шамбет – Марат Алышбаев Дилде – Айтурган Темирова Темир – Азиз Мурадилаев Азем – Кыял Кулмамбетова

ФИЛЬМДИН МАЗМУНУ
Эскилиги жеткен бөлмө. Майыптардын арабасында отурган Карагыз телевизор көрүп отурат. Анын телевизорду көрүп жатканы же жөн эле отурганы деле билинбейт. Ал тубаса майып, сүй­лөй да, баса да албайт. Эшик­тен оор сумкаларды кө­тө­­рүнгөн апасы кирет. Ал бир байдын кызынын этегин кармап кет­кен уулунун кайын-журтун күтүүгө камынып жатат. Болгон акчасына эптеп дасторконго койчу бирдемелерди алып келген. Күйөө­сүнүн арактан көзү ачылбай, үйбүлөгө такыр эле карамсыз болуп калган. Ал аз келгенсип өзүнө окшогон аракеч бир аялды үйүнө киргизип алган. Кичүү кызы күнүмдүк оокат таап жатканын шылтоо кылып, акчасын кайда чачаарын билбей жүргөн эркектерди эң туура пайдаланып жатам де­ген ой менен денесин сатып күн өткө­рөт.
Апасы менен кызы кеңешип, бир топ жылдан бери сары майдай сактап келген кутудагы акчага кудаларына кийит алмай болушат. Бирок, акча ордунда жок болуп чыгат да, акчанын айынан, тагыраак айтканда, жетишпестиктин айынан үйбүлөдө уруш чыгат. Ачуу чындыкка ууккан уулу апасына кол көтөрөт. Мындай жашоого атасын кү­нөө­лүү деп ойлогон кызынын атасына тили тийет. Уулунун кордугун көргөн ая­лына жаны ачыган, кызынын уу сөздө­рүн уккан атасы акчаны алганын мойнуна алат да, өзүн-өзү өлтү­рүүгө бел байлайт.

ФИЛЬМДИН ТАРТЫЛЫШЫ
Фильмдин сценарийи 1987-жылы жазылган. Ошол эле жы­лы элге спектакль тү­рүн­дө тартууланган. Бул спектаклди көрүп, жактырып калган белгилүү режиссёр Айткулуев Геннадий Базаровго “Карагыз” фильмин тартуу сунушун айткан. Пьесаны толук окуп чыккан Геннадий Базаров Жеңиш­гүл Өзүбековадан сценарийди бир аз өзгөртүп жазып чыгууну суранат. Сценарий даяр болгондон кийин фильмди тарта баштоону ойлонуп жүргөн режиссёр улуттук телеканалдын ашканасында түштөнүп жатып ошол эле жерде иштеген Гүлсина Чотонованы көрүп калат. Анын муңдуу көздөрүн, ойлуу жүзүн фильмдеги баш каарманга абдан окшоштурат да, ага барып: “Сиз тасма үчүн чачыңызды кырдыра аласызбы?” деп сурайт. Ал ойлонбостон туруп: “Ооба” деп жооп­ берет. Режиссёр Гүлсина чачын кырдырып салгандан кийин “Чачын кырдырганы го кырдырды. Эми майып кыздын ролун аткара албай калсачы?! Анда бул кыздын чачын бекер жерден кырдырган болом” деп абдан коркот. Бирок, бактыга жараша, Гүлсина буга че­йин эч бир фильмде роль жаратпаса да, актрисалык тажрыйбасы жок болсо да баш каармандын жашоосун өзү башынан өткөргөндөй кылып ролду жет­киликтүү түрдө ачып берген.
Баш каарманды тапкандан кийин режиссёр театрдагы актёр-актрисаларга барып, “Биз өкмөт качан фильм тартууга акча бө­лөт деп отура берсек, талантыбыз, өнөрүбүз жок болот. Андан көрө жаңы эле өнүгүүнүн жолуна түшкөн мамлекетибизден үмүт кылбай эле, келгиле, өзү­бүз­­дүн каражатыбызга фильм тартып, өзүбүзгө майрам уюш­ту­­ралы” деген сунуш киргизет. Бул идеяны баары кубана колдоп чыгышат да, дароо эле шаардагы эскилиги жеткен бир үйдө тасманы тартууга киришишет. Негизи, талаптагыдай бир тасманы тартуу үчүн болбоду дегенде эле бир жыл кетет. Бирок, бул фильм эч кандай каражатсыз, актёр, актрисалар да гонорарсыз эле тартылып жаткандыктан, фильмди шашылыш түрдө эки жуманын ичинде тартып бүтү­шөт.

БАГЫ АЧЫЛГАН “КАРАГЫЗ”
Тасма тартылып бүткөндөн кийин режиссёр аны элге тартуулоону ойлойт. Бирок, ошол мезгилдеги бийлик негедир бул тасманы жактырбай, элге тартуулатпай коёт. Ошентип, жолу болбогон “Карагыз” элге билинбеген бойдон кала берет. Бул фильмди интернеттен кө­рүп калган москвалыктар абдан кызыгышат да, кинема­тографисттер конфедерациясы фильмди тарткандарды Москвага чакырат. Ошентип, тасманын алгачкы бетачары Москвада болуп өтөт. Бетачарынан көп өт­пөй Ял­тада өткөн V Эларалык кинофорумдан бир канча сыйлыктарга ээ болуп, СССР мезгилинде “Кыр­гызфильм – кыргыз керемети” деген атка татыган кыргызфильмдерин жараткан Кыргызстандын дагы эле уучу куру эм­­е­­­­с экенин далилдеп кеткен.

«КЫРЫЛГАН ЧАЧЫМДЫ КӨРҮП АТАМ НАМЫСТАНГАН»
Баш каармандын ролун аткарган Гүлсина Чотонова фильм жөнүндө төмөндөгүдөй оюн билдирет: «Геннадий Базаровдун сунушун алгач тамаша катары кабыл алгам. Кийинчерээк чындап эле айтып жатканын тү­шү­нүп, да­роо эле макул болдум. Мындай татаал ролду жаратуу албетте, оңой болгон жок. Бул жерде режиссёрдун эмгегин баса белгилеп кетким келет.
Баарынан кызыгы, менин чачымды кырдырганымды үйбү­лөм­дүн өөн кабыл алышы болду. Байкем менин гезиттеги сү­рөтүмдү атама көргө­зүп, «Кызыңыз фильмге тартылам деп чачын кырдырып коюптур» деп айтат. Аны уккан атам: «Кокуй, бул гезитти айыл-ападагы эч кимге көргөзбөй катып кой. Апасына көр­гөзө көрбө. Ал көрсө ыйлайт» де­ген экен. А мен болсо ки­йин чачым өсүп калган соң гана айылга баргам.»
Кошумчалай кетчү нерсе, Гүлсина Чотонова кундуздай чачын дагы кырдырып салып, жакында эле тартылып бүт­көн «Метаморфоза» тасмасында баш каармандын ролун жаратты.

Даярдаган Айым Сариева