БАЛА ЭМНЕ ҮЧҮН ШАЛ БОЛУП ТӨРӨЛӨТ?

Көптөн күтүп төрөлгөн баланын оорукчан, майып болуп төрөлүшү ата-эне үчүн сыноо. Анан эмей, кан-жанынан жаралган баласынын өз алдынча жөндөп баса албаганын, чай иче албай жатканын көрүү азап да. Мындай оор дартка балдардын церебралдык шал оорусу да кирет. Бул оору жана аны алдын алуу тууралуу Бишкектеги Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун неврология бөлүмүнүн жетекчиси Айгүл Маткеева баяндайт.

«УЛАМ БОЙДОН КОЗГОЛСО ДА ИЧТЕГИ БАЛАНЫН НЕРВИ ЖАБЫРКАЙТ»
Балдардын мээсинин шал оорусу (ДЦП) балдардын нерв системинин жабыркоосунан келип чыгып, келбеттин, кыймыл-аракеттин, сүйлөөнүн, тең салмактын бузулушу, акыл-эстин өсүшүнүн кечеңдеши (100 баланын 40ы) менен шартталат. Биздин бөлүмгө аталган дарт менен 1 жылда 450дөй бала жатып дарыланат. Өлкөдө ар бир 1000 баланын эки-үчөөсү ушул оору менен төрөлөт.

Аталган оору менен балдар майыптыкка кабылат:

• 70 пайызы ичте экенинде (төрөлө электе)
• 20 пайызы төрөт учурунда
• 10 пайызы 2 жашка чейин

ДАРТКА ЧАЛДЫГУУНУН СЕБЕПТЕРИ
Түйүлдүк кезинде

• Эне менен баланын кан топторунун келишпестиги (резус-фактор);
• Улам бойдон козголуу;
• Баланын мээсинин туура эмес өсүшү;
• Эненин:

• кызыл (краснуха), кант диабети, анемия, жүрөк кемтиги, жогорку кан басым
• оорусу менен оорушу;
• катуу стресске, депрессияга кабылуусу;
• ичимдик ичүүсү, тамеки чегүүсү, баңгизат колдонуусу;
• талгагынын оор өтүшү;
• токсоплазмозго (мите курт) кабылышы;
• жыныстык жактан жугуучу ооруга чалдыгышы.

Төрөт учурунда

• Баланын киндигинин моюнуна бекем оролуп, мунун айынан мээсине абанын жетпей калышы;
• Төрөттүн узакка созулуп, оор өтүшү;
• Баланын тонунун кабыкчасынын убактысынан эрте ажырап, көп кан кетүүсү.

2 жашка чейин

• Инфекциялык ооруга кабылуусу (менингит, энцефалит, учук);
• Мээнин жаракатка кабылуусу.

БЕЛГИЛЕРИ:

• Эмчек эмүүсүндө жана жутуусунда маселенин болушу;
• Денесинин ассиметриясы, мисалы, бир колу же буту экинчисинен жоон;
• 2 айында башын кармай албоо;
• 4 айында чыккан добуш жакка бурулуп карабоо, оюнчукка талпынбоо;
• 7-8 айында бирөөнүн жардамысыз өзүнчө отура албоо;
• 1 жашында сүйлөй жана баса албоо;
• Талманын байкалышы, көздүн чалырлыгы;
• Колу-бутунун диртилдеп же эрктен тыш кыймылдап, кыйшайып турушу;
• Жүзүндөгү түрдүү кыймылдар (гримасы) жана башка.

ДИАГНОЗ КОЮУДА КЕРЕКТЕЛЕТ

• Неврологдун текшерүүсү;
• Нейросонография (мээни УЗИден текшерүү);
• Магниттик-резонанстык томография;
• Электроэнцефалограмма;
• Окулисттин, сурдологдун, дефектологдун, логопеддин текшерүүсү жана башка.

ДАРЫЛОО
Бул оорудан айыгып кетүү күтүлбөйт. Дарылоо бала дарттын оор же жеңил түрү менен ооруганына жараша комплекстүү жүргүзүлөт. Тынымсыз жылдап аракеттенүү менен айрым гана бир булчуң менен нервдердин иштөөсүн калыпка келтирүүнүн өзү эрдик. Мисалы, өзү кашык кармап тамак жеп же дааратканага өз алдынча барып калууга жеткизүү чоң иш. Ооруканаларда энелери балдары менен кошо жаткызылып, аларды карап-багуу, дарылоо ыкмалары менен тааныштырылат. Мунун негизинде ата-эне үйдөн ал ыкмаларды өз алдынча колдонуп жүрүп отурушат.
Дарылоодо эмгек терапиясы, физиотерапия, дарылык укалоо жана физкультураны колдонуу менен булчуңдардын функциялары жакшыртылат. Логопеддин, психологдун жардамынын аркасында угуусун, сүйлөө речин, кабыл алуусун аздан өнүктүрүп жүрүү керек. Ортопедиялык кийимдерди колдонсо, алар басууда кулабай, тең салмакты сактоого көмөктөшөт. Дарылоодо булчуңдардын чыңалуусун жоюучу дары-дармектер да берилип, ботокс сайылат. Бирок бизде азырынча ботокс жок. Негизи ботокс өз алдынча диртилдеп, кыймылдап турган булчуңдарды катыруу менен, ал кыймылдарды акырындап калтырууга багытталган. Бирок ботокстун күчү 6 айга жеткендиктен, кайталап сайып туруу кажет.
Дарылоодо иппотерапия (ат менен дарылоо) да колдонулуп жүрөт. Ат минген адам ат үстүндө мүнөтүнө болжол менен 100 ирет термелет. Бул болсо бардык булчуңдарга таасир этип, татаал кыймылдарды жасоого аргасыз кылат. Аттын денесинин температурасы адамдыкына салыштырмалуу 1,6-2 градус жогору болгондуктан ат минген адамдын бутунун булчуңдары жылып, массаждалат. Денедеги кандын айланышы да ылдамдайт.
Дарттын алдын алуу үчүн бойдо болтуруудан 3 ай мурун баланын денесинин өсүп калыптанышына керектүү фолий кычкылын жана кээ бир керектүү витаминдерди ичиши керек (врачтын кеңешине кайрылып).
Боюнда болгон алгачкы 3 айда врачтар тарабынан коюлган бардык талаптарды так аткаруу кажет. Анткени ушул кезде баланын дене мүчөлөрү жаралып, калыптана баштайт.

Ооругандардын:

• 43 пайызы кыздар, 57 пайызы уул балдар.
• Ар бир үчүнчүсү өз алдынча баса албайт.
• Ар бир төртүнчүсү өз алдынча кийине жана тамактана албайт.
• Ар бир бешинчисинде талманын белгилери учурайт.
• Ар бир тогузунчусу аутизмдин белгилерин алып жүрөт.
• Ар бир он биринчиси сокур же начар көрөт.
• Ар бир элүүнчүсү керең же начар угат.

Канымжан Усупбекова
densooluk@super.kg