БИР ТУУГАНДАРДЫН ЧЫРЫНАН ЖАРАЛГАН «АДИДАС» МЕНЕН «ПУМА»

Германиянын Аура дарыясынын жээгиндеги Херцогенаурах шаары жергиликтүү эл үчүн өзгөчөлөнүп турат. Ал шаардын бир дагы спорттук олуттуу командасы жок болсо дагы спорттук шаар деген атка ээ. Анткени ушул шаарда дүйнө жүзүн спорттук кийимдер менен кийинтип жатышкан «Адидас» менен «Пуманын» башкы кеңселери жайгашкан.




Адольф Дасслерди көбүнчө Ади деп кыскача аташчу, Дас бул фамилиясынын башкы үч тамгасы. Компания ачылгандан бир жыл өтпөй Финляндиянын спорттук компаниясынын үч тилке болгон логотиби сатып алынган.





Рудольф компаниясынын атын алгач «Руда» деп атаган. Бирок бул аталыш өзүнө жакпай, кийин атын «Пума» кылып өзгөртүп, 1960-жылы пуманын секирип бараткан логотиби чыккан.

БАЛА КЕЗДЕГИ АТААНДАШТЫК
Белгилүү бренддердин түптөөчүлөрү бир тууган Рудольф жана Адольф Дасслерлер кичинекей кездеринен тарта өтүкчү атасы менен иштеп башташкан. Экөө бири-бирине жакын болушканы менен, кимиси мыкты футбол ойнойт, ылдам чуркайт, кимиси көптү билет болуп ар убак атаандашып өсүшөт.
Эки бир тууган Биринчи дүйнөлүк согушка катышып, аман келишет. Рудольф Адольфтон эки жашка улуу эле, кийин ал полиция кызматына иштегиси келет. Адольф үйүнө кайтып, кичи мекени Херцогенаурах шаарында фабрика ачып жатканын укканда Рудольф дагы дароо үйүнө сапар тартат. Ошентип 1924-жылы спорттук бут кийим гана чыгарган «Гебрюдер Дасслер» фирмасы жаралган. Ал жылдары Германия согуштун азабын көрүп, каатчылык болуп жаткан убагы болчу. Спорт жөнүндө эч ким ойлоно элек эле. Биринин сөзүн бири укпаган Дасслерлер чогуу иштегенди эми үйрөнүп башташат. Адольф бут кийимдин таманынан боосуна чейин жасоону мыкты өздөштүрсө, Рудольф кардарлар менен тил табышып, сатуу жагынан кыйын эле.
Эки бир тууган үйлөнүп, жубайлары фабрикадагы жумуштарга жардам берип турушканы менен, өз ара мамилеси анчейин жакшы эмес болуп турган.

ДАССЛЕРЛЕРДИН СПОРТКО АРАЛАШУУСУ
1933-жылы бийликке Гитлердин келиши менен Дасслерлердин иши үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөр ачылат. Бийлик спортко көп көңүл бөлүп, Германия 1936-жылы Олимпиаданы кабыл алат. Жаштарды спорт аркылуу национал-социалисттердин партиясына үндөгөн Гитлердин саясаты үчүн спорттук бут кийим абадай зарыл эле.
Дасслерлер үй-бүлөсү Херцогенаурахта чоң үйдө чогуу жашашчу. Башында ынтымактуу жашашканы менен, чоң үйдө чырлар барган сайын көбөйүп баштаган. Дасслерлердин урушун бир максат гана сактап калган – ал Олимпиадада жеңишке жете турган спортчуну таап, ал фирманы жарнама кылуусу керек. Адольф афроамерикалык жөө күлүк Жесси Оуэнсти сунуштап, ага өздөрүнүн бут кийимин сунуштоо үчүн бир чемодан толтура бут кийим көтөрүп барган. Оуэнс аларды көргөндө дароо жактырат. Чынында бут кийимдин таманындагы тикенекчелер чуркоо үчүн абдан ыңгайлуу эле. Кара терилүү спортчуну жарнама үчүн тандап алуу чоң тобокелчилик болчу. Бирок Оуэнс Олимпиадада 4 алтын медаль жеңип, өзү менен кошо фабриканын атагын дүйнө жүзүнө тааныткан.
Фабрика күнүнө миңден бут кийим чыгарып баштап, мындан ары дагы өнүгүүсүн улантмак, бирок бул арада Экинчи дүйнөлүк согуш башталып калат.

ЭКИГЕ БӨЛҮНГӨН ФАБРИКА
1939-жылы Дасслерлер фронтко чакырылып, фабрикада болсо курал-жарак чыгарыла баштайт. Кийинчерээк Адольфту аскерлер үчүн өтүк чыгарсын деп үйүнө жиберишип, Рудольф бул учурда согушта калат. Согуштан кийин бир тууган Дасслерлер келише албай «Гебрюдер Дасслер» деген бирдиктүү брендди колдонууну токтотууну чечип, баарын башынан өз алдынча баштоону туура көрүшөт. Алар фабрикадагы жумушчуларды чогултуп, Адольф же Рудольфтун бирин тандоосун талап кылышат. Жумушчулардын жарымынан көбү Адольфту колдосо, калганы Рудольф тарапка өтүшөт. "Рудольф өз бөлмөбүзгө барганда биздин босс "Акыры өз алдынча болдук. Эми биз ким экенибизди көрсөтөбүз деген" деп эскерет фабриканын ошондогу кызматкери Георг Хетцлер.
Экиге бөлүнүп кеткен «Гебрюдер Дасслер» 1949-жылдан тарта эки башка спорттук фабрика катары иштей башташат. Ал "Адидас" менен "Пума" эле. Бизнестин бөлүнүшү эки компания ортосунда дагы бир «согушту» ачты. Ошол кезде эл бири-биринин бут кийимин карап, эки бир туугандын кимиси тарапта экенин биле башташкан. «Сыраканаларда «Пуманын» жумушчулары менен «Адидаста» иштегендер бир столдо отурушчу эмес. Муну менен алар өз жетекчисин канчалык колдоорун билдиришчү» деп эскеришет компанияда иштегендер.

ПЕЛЕ ТАЛАШКА ТҮШҮП...
«Адидас» агасынын компаниясына караганда бир кыйла атагы чыгып баштайт. Бирок 1970-жылы Рудольф өз баласы Арминди футбол боюнча Дүйнө чемпиондугуна жиберип, Пеле менен келишим түзүүсүн максат кылат. Муну билип калган Адольф дагы өз баласы Хорстту жибергени менен, кечигип калат. Пеле мыкты оюнду «Пума» бутсаларын кийип ойноп, Бразилияны чемпиондукка жеткирген. «Пеле келишим боюнча алган 10 миң доллар акчаны кайда катарын билбей, гүл челектерге салып каткан» деп эскерет Рудольфтун небереси Йорг. Финалдык беттеш алдында Пеле «Пума» үчүн дүйнө жүзүнө мыкты жарнама кылып берет: Ал калыстан бутсасынын боосун байлап алууну суранат, жыйынтыгында сыналгыга Пеленин «Пума» бутсасы жакындатылган кадрда даана көрүнөт.
1974-жылы ФРГда өткөн футбол боюнча Дүйнө чемпиондугунда эки бренддин ортосунда да өз ара «беттеш» орун алган. Эки компания тең мелдеш алдында улуттук курама команданы кийинтүүнү каалайт. ФРГ футболчулары компания менен келишим түзгөндүгү үчүн кошумча акча төлөшпөсө, ойноодон баш тартып башташат. «Ашканада футболчулар чогулуп алып, түнү бою талашып-тартышып чыгышкан. Таңкы саат 6да гана «Адидас» кошумча каражат төлөөгө макул болгондо тараганбыз» деп эскерет футболчу Ули Хеннес. Финалда ФРГ Голландияны 2:1 эсебинде жеңгенде, Адольф муну жеке жеңишиндей кабыл алган.

ЭЛДЕШПЕГЕН АГА-ИНИ
1974-жылы Рудольф өпкө рагы менен ооруганы маалым болот. Ал ошондо бир тууганы Адольфту көргүсү келет. Алар буга чейин спорттук бут кийимдердин көргөзмөсүндө кезигишкени менен, бири-бири менен такыр сүйлөшүшчү эмес. Эки бир туугандын ортосундагы баарлашууга Армин көпүрө болуп, ал Адольфко барып атасы тууралуу айтып берет. Адольф Рудольфко ачуусу келбегенин айтканы менен, бир тууганы ооруп жатканда аны көргөнү да, каза болгондо жаназасына да келген эмес. Андан 4 жыл өткөн соң «Адидастын» жетекчиси инсульттан каза табат. Анын сөөгү бир тууганы коюлган мүрзөгө коюлган. Дасслерлердин өлүмүнөн кийин алардын уулдары Хорс жана Армин компанияны башкарып калышкан.
2009-жылы 2 компаниянын бөлүнгөнүнө 60 жыл толгондо "Адидас" менен "Пума" элдешүү футбол оюнун өткөрүшөт. "Адидастын" ошондогу башчысы Герберт Гайнер «Спорт адамдарды жакындатарына ишенебиз» десе, "Пуманын" жетекчиси Йохен Цайтц «Бул биздин компаниялар үчүн маанилүү күн» деп коштогон.

Адилет Керимбек уулу
koom@super.kg